RcTEEEzoD9olH1
Ilustracja przedstawia fragment łacińskiego napisu wyrytego na kamiennej ścianie. Litery są duże i wyraźne. Ilustracja stanowi tło do tematu lekcji: De medicamentis (czasownik prosum, prodesse, profui).

Dē medicāmentīs (czasownik prōsum, prōdesse, prōfui)

Ważne daty

24 sierpnia 79 r. n.e. – Wybuch Wezuwiusza, który pod warstwą popiołu wulkanicznego pogrzebał Pompeje i inne pobliskie miejscowości, m.in. Stabie i Herkulanum, paradoksalnie przyczyniając się do zachowania tych miast i osiedli dla przyszłych pokoleń. W katastrofie poniósł śmierć Pliniusz StarszyPlinius, Gaius Plinius Secundus, Plinius MaiorPliniusz Starszy.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RsuqK2A28lDt21
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),
– volo, nolo,
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
– tollo,
– fio,
– verba defectiva: odi, memini, coepi,
– verba deponentia i semideponentia.

Nauczysz się

budować różne formy gramatyczne omawianego czasownika;

definiować realia życia codziennego w starożytnym Rzymie;

konstruować własne proste wypowiedzi z użyciem omawianego czasownika;

wykonywać zadania związane ze zrozumieniem tekstu w języku łacińskim.

Prezentacja zagadnienia

R19UZjuJFR02n
Ćwiczenie 1
Wskaż łacińskie odpowiedniki następujących form czasownikowych: Byłyśmy. Możliwe odpowiedzi: 1. Erat 2. Erunt 3. Estis 4. Eramus. Jesteście. Możliwe odpowiedzi: 1. Erat 2. Erunt 3. Estis 4. Eramus. Będą. Możliwe odpowiedzi: 1. Erat 2. Erunt 3. Estis 4. Eramus. Był. Możliwe odpowiedzi: 1. Erat 2. Erunt 3. Estis 4. Eramus.

Przetłumacz czasowniki na łacinę według wzoru, używając czasownika sum, esse oraz jego złożeń. Przy polskim czasie przeszłym użyj łacińskiego imperfectum.

jestem sum
byłyśmy  
jest est
jesteście  
będą  
był  

Czasownik prōsum, prōdesse ma znaczenie ‘pomagać’, w sensie ‘przynosić korzyść lub poprawę’. Używano go często w odniesieniu do leków, sposobów zaradzenia problemom itp., toteż pojawia się przede wszystkim (choć nie wyłącznie) w trzeciej osobie.

Jest to złożenie czasownika sum, esse z przedrostkiem prō-. Tam, gdzie formy właściwego czasownika zaczynają się na samogłoskę e (esse, es, est itd.), przedrostek pojawia się w rozszerzonej postaci prōd-. Zjawisko to zachodzi we wszystkich czasach i trybach.

Czasownik prōsum, podobnie jak samo sum, esse i inne jego złożenia, występuje tylko w stronie czynnej.

R1MlVFLLtYoPh
Ćwiczenie 2
Wskaż polskie odpowiedniki następujących łacińskich form pochodzących od czasownika sum, esse, fui: Erunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Byłeś 2. Są 3. Będą 4. Jesteśmy 5. Być. Sunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Byłeś 2. Są 3. Będą 4. Jesteśmy 5. Być. Eras. Możliwe odpowiedzi: 1. Byłeś 2. Są 3. Będą 4. Jesteśmy 5. Być. Esse. Możliwe odpowiedzi: 1. Byłeś 2. Są 3. Będą 4. Jesteśmy 5. Być. Sumus. Możliwe odpowiedzi: 1. Byłeś 2. Są 3. Będą 4. Jesteśmy 5. Być.

Obok podanych form czasownika sum, esse wpisz polskie znaczenia.

sum jestem
erunt  
sunt  
eras  
esse  
sumus  
RzJSZtOb6tDGc
Ćwiczenie 3
Wskaż polskie odpowiedniki następujących łacińskich form pochodzących od czasownika prosum, prodesse, profui. Proderunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Pomagałeś 2. Pomagają 3. Pomogą 4. Pomagać 5. Pomagamy. Prosunt. Możliwe odpowiedzi: 1. Pomagałeś 2. Pomagają 3. Pomogą 4. Pomagać 5. Pomagamy. Proderas. Możliwe odpowiedzi: 1. Pomagałeś 2. Pomagają 3. Pomogą 4. Pomagać 5. Pomagamy. Prodesse. Możliwe odpowiedzi: 1. Pomagałeś 2. Pomagają 3. Pomogą 4. Pomagać 5. Pomagamy. Prosumus. Możliwe odpowiedzi: 1. Pomagałeś 2. Pomagają 3. Pomogą 4. Pomagać 5. Pomagamy.
RrQtgsQHW0l4H
Ćwiczenie 4
Wskaż formy pochodzące od czasownika prosum, prodesse, profui analogiczne do podanych form czasownika sum, esse, fui. Pierwsza forma: Fuimus. Możliwe odpowiedzi: 1. Prosit 2. Prodessent 3. Profuisse 4. Profuimus. Druga forma: Sit. Możliwe odpowiedzi: 1. Prosit 2. Prodessent 3. Profuisse 4. Profuimus. Trzecia forma: Essent. Możliwe odpowiedzi: 1. Prosit 2. Prodessent 3. Profuisse 4. Profuimus. Czwarta forma: Fuisse. Możliwe odpowiedzi: 1. Prosit 2. Prodessent 3. Profuisse 4. Profuimus.

Obok podanych form czasownika sum, esse wpisz analogiczne formy czasownika prōsum, prōdesse, według przykładu.

sum prōsum 1. singulāris indicātīvus praesentis
fuimus   1. plūrālis indicātīvus perfectī
sit   3. singulāris coniunctīvus praesentis
essent   3. plūrālis coniunctīvus imperfectī
fuisse   infīntīvus perfectī

P. Aemilius Paulus Paulīnae sorōrī s.d.
Sī servō tuō Stichō sanguis saepe e nāsō fluit, varia prōdesse possunt.
Secundum Pliniī librum prōsunt multa medicāmenta, sīcut equisaetum, polygonus, nitrum. Sī autem medicāmenta tibi nōn sunt, Scrībōnius LargusScribonius LargusScrībōnius Largus scrībit sīc: „Prōderit aquā frīgidā tōtam faciem per spongiam refrīgerāre. Prōdest et caput, aliquō tegumentō vēlātum, frīgidā aquā perfundere”. Librum Celsī non habeō.
Meā sententiā tamen nōn prōdest tantopere de servīs cūrāre.
Valē.

Tłumaczenie:mcfc5e18a8c08a558_0000000000005Tłumaczenie:

Źródło:mcfc5e18a8c08a558_0000000000004Źródło:

R1WkAS2d21Vd11
Ilustracja przedstawia fresk pompejański. Jest to portret dwojga młodych ludzi, prawdopodobnie małżonków. Starannie uczesana kobieta ubrana jest w bordową szatę. W ręku trzyma drewnianą woskowaną tabliczkę oraz rylec. Obok niej siedzi mężczyzna w białej koszuli; trzyma w ręku zwój papirusu. Ma krótkie czarne włosy. Obydwoje mają duże ciemne oczy oraz wyraźnie zarysowane łuki brwiowe. Para ukazana jest na szarozielonym tle. Dodatkowe informacje: 1. Fresk z Pompejów. Kobieta trzyma tabliczki pokryte woskiem używane do pisania listów i dokumentów oraz metalowy rylec do pisania, mężczyzna zwój papirusu.
Autor nieznany, Fresk z Pompejów, I w., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, Włochy, arthistoryproject.com, CC BY 3.0
R1cwpDHDOumKX1
Ilustracja przedstawia Fresk z Pompejów. W centrum obrazu Eneasz, ubrany w krótką lekką zbroję, wyciąga prawą nogę w stronę klęczącego przed nim lekarza. Ten zszywa ranę na udzie Trojańczyka metalowym narzędziem. Eneasz prawą rękę przykłada do czoła, lewą opiera na ramieniu syna Askaniusza. Chłopiec zasłania sobie oczy, nie chcąc patrzeć na zabieg. Po lewej stronie ilustracji ukazana jest postać bogini Wenus, matki Eneasza. Stoi w lekkiej szacie z odsłoniętymi piersiami; patrzy na syna. Za Eneaszem stoją dwaj żołnierze w pełnym uzbrojeniu. Dodatkowe informacje: 1. Fresk z Pompejów, scena mitologiczna z Eneidy: lekarz Japyks opatruje ranę Eneasza. Autor zdjęcia: Michael Lahanis.
Autor nieznany, Fresk z Pompejów, I w., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, Włochy, clipmass.com, CC BY 3.0
RZVe8BjZMVqR61
Czarnobiała lustracja przedstawia graficzny portret Pliniusza Starszego. Uczony ukazany jest jako stary mężczyzna z długimi siwymi włosami i zarostem. Ma duży prosty nos, podkrążone oczy, zmarszczki na czole. Portret ukazany jest na okrągłym tle. Wokół wizerunku Pliniusza widnieje podpis C. PLINIVS SECVNDVS. Dodatkowe informacje: 1. Pliniusz Starszy – grafika z siedemnastowiecznego wydania jego Historii Naturalnej.
Pliniusz Starszy, [w:] Historia Naturalna, Leiden 1635, wikimedia.org, domena publiczna
Rs5oiIJsUxqK31
Ilustracja przedstawia otwartą księgę autorstwa Celsusa, zatytułowaną „De medicina libri octo”. Na jednej stronie księgi znajduje się czarnobiały graficzny portret autora. Ukazany jest z profilu, na owalnym tle. Jest to dojrzały mężczyzna. Ma szczupłą twarz, ufryzowane włosy, krótki zarost i dość duży nos. Ubrany jest w szatę spiętą na ramieniu. Pod wizerunkiem znajduje się podpis: A. CORN. CELSVS. Druga strona księgi zawiera nazwisko autora, tytuł, nazwiska komentatorów i sponsorów wydania oraz miejsce i rok wydania: ROTTERODAMI APUD JOH. DANIELEM BEMAN. MDCCL. Napisy są w kolorze czarnym i czerwonym. Dodatkowe informacje: 1. Aulus Korneliusz Celsus– grafika w osiemnastowiecznym wydaniu jego dzieła O medycynie.
Aulus Korneliusz Celsus– grafika w osiemnastowiecznym wydaniu jego dzieła O medycynie, alchetron.com, CC BY 3.0
R10msha4VdeeK1
Ilustracja przedstawia kolorową grafikę ukazującą gałązkę rośliny o nazwie rdest ptasi. Na różowym tle w prostokątnej ramce, znajduje się rysunek pędu z drobnymi zielonymi listkami i niewielkimi białymi kwiatami. Obok ukazane są poszczególne elementy rośliny podpisane kolejnymi literami alfabetu. Nad ilustracją znajduje się napis Tafel 63, zaś pod ilustracją widnieje podpis w języku niemieckim i łacińskim: Echter Vogelknöterich, Polygonum aviculare. Dodatkowe informacje: 1. Rdest ptasi (zioło lecznicze wymienione przez Skryboniusza Largusa) – ilustracja z książki Johanna Georga Sturma Deutschlands Flora in Abbildungen, 1796 (rysunek: Jacob Sturm).
Rdest ptasi (zioło lecznicze wymienione przez Skryboniusza Largusa) – ilustracja z książki Johanna Georga Sturma Deutschlands Flora in Abbildungen, 1796 (rysunek: Jacob Sturm), wikipedia.org, domena publiczna
R1KhJUbRAsrPh1
Ilustracja przedstawia kolorową grafikę rośliny o nazwie skrzyp polny. Ukazana jest zielona część naziemna, kłącza, korzenie oraz owocnik. Poszczególne części rośliny oznaczone są cyframi. Pod ilustracją znajduje się podpis w języku niemieckim i łacińskim: ÄKERFRÄKEN, EQUISETUM ARVENSE. Dodatkowe informacje: 1. Skrzyp polny (zioło lecznicze wymienione przez Skryboniusza Largusa).
Skrzyp polny (zioło lecznicze wymienione przez Skryboniusza Largusa), bestimmen.de, CC BY 3.0
mcfc5e18a8c08a558_0000000000004
mcfc5e18a8c08a558_0000000000005

Powiedzenia łacińskie

Is fēcit, cui prōdest. (parafraza z Medei Seneki, w. 500)
Prōsit!

RZwkflOOnNhU71
Kolorowa ilustracja przedstawia dłonie trzymające szklanki wypełnione różnokolorowymi napojami. Szklanki uderzają o siebie w geście „na zdrowie”. Poniżej, na stole, stoją talerze z posiłkami. W tle fotografii widnieją niewyraźne postaci dwu mężczyzn.
Prōsit!, cdn.com, CC BY 3.0

Zadania

R1ZHNuBYEmbJE
Ćwiczenie 5
Wskaż, które z podanych zdań odnoszących się do listu Emiliusza Paulusa, są prawdziwe, a które fałszywe. Zdanie pierwsze: Aemilius Paulus est Paulīnae serwus. Zdanie drugie: Paulina est Celsī domina . Zdanie trzecie: Stichus est Paulīnae frater. Zdanie czwarte: Scrībōnius Largus est librī de medicīnā autor.

Kim są osoby wymienione w liście Emiliusza Paulusa? Do podanych imion przeciągnij właściwe określenia. Uwaga: niektóre określenia nie odnoszą się do żadnej z wymienionych osób.

Stichī soror, Stichī domina, Paulīnae servus, Celsī domina, librī de medicīnā auctor, Paulīnae frater, Paulī servus

P. Aemilius Paulus ......................................................
Paulīna ......................................................
Stichus ......................................................
Scrībōnius Largus ......................................................

RedRX1rWhUM6I
Ćwiczenie 6
Przetłumacz następujące zdania. Zdanie pierwsze: Infantibus prōdest multum dormīre et lac mātris bibere. Zdanie drugie: Prōderitne medicāmentum servō aegrō? Zdanie trzecie: Servī dominīs suīs prōderant. Zdanie czwarte: Non omnes Romāni dē servīs cūrābant.

W luki w zdaniach wstaw wyrazy podane przy zadaniu.

prōderitne, omnēs, bibere, aegrō, infantibus, prōderant

...................... prōdest multum dormīre et lac mātris .......................
...................... medicāmentum servō ......................?
Servī dominīs suīs .......................
Nōn ...................... Romāni dē servīs cūrābant.

RxRlASwTbO5KT
Ćwiczenie 7
Przetłumacz następujące zdania na język łaciński. Zdanie pierwsze: Lekarstwa Celsusa i Skryboniusza pomogły już wielu chorym. Zdanie drugie: Pani ma nadzieję, że lekarstwo pomoże niewolnikowi. Zdanie trzecie: Co zrobi Paulina, jeśli lekarstwo nie pomoże?

W luki w zdaniach wstaw wyrazy podane przy zadaniu.

domina, aget, prōfuērunt, prōfutūrum 

Celsī et Scriboniī Largī medicāmenta iam multīs aegrīs .............................
............................ spērat medicāmentum Stichō .............................
Nisi medicāmentum prōfuerit, quid Paulīna ............................?

Polecenie 1

Napisz po łacinie krótki list Pauliny do Emiliusza Paulusa, z prośbą o radę w sprawie chorego niewolnika. Wykorzystaj formułę rozpoczęcia i zakończenia listu oraz, przynajmniej raz, czasownik prosum.

R1Zz9nTP5DEsq
Przygotuj wypowiedź w języku łacińskim, w której Paulina zwraca się do Emiliusza Paulusa, z prośbą o radę w sprawie chorego niewolnika. Wykorzystaj formułę rozpoczęcia i zakończenia listu oraz użyj form czasownika prosum, prodesse, profui.

Słowniki

Słownik pojęć

Plinius, Gaius Plinius Secundus, Plinius Maior
Plinius, Gaius Plinius Secundus, Plinius Maior

Gajusz Pliniusz Sekundus, znany jako Pliniusz Starszy: rzymski uczony z I w. n.e., autor monumentalnego dzieła w 37 księgach Historia naturalna (Historia nātūrālis), które stanowi kompendium wiedzy i wyobrażeń starożytnych z dziedziny nauk przyrodniczych. Sprawował również urzędy publiczne, cywilne i wojskowe. Zginął w r. 79, w wybuchu Wezuwiusza, który zniszczył Pompeje, Herkulanum i Stabie.

Scribonius Largus
Scribonius Largus

Skryboniusz Largus: lekarz rzymskiego cesarza Klaudiusza (I w. n.e.); spisał stosowane i znane sobie recepty medyczne (ok. 270) w pracy pt. Recepty (Compositiōnes). Cytat w liście Paulusa pochodzi z recepty 46.

Celsus, Aulus Cornelius Celsus
Celsus, Aulus Cornelius Celsus

Aulus Korneliusz Celsus: rzymski uczony z I w. p.n.e./ I w. n.e., autor szeroko zakrojonego dzieła, obejmującego różne dziedziny ludzkiej działalności (np. rolnictwo, prawo, retorykę, sztukę wojenną), z którego zachowało się 8 ksiąg o medycynie (Dē medicīna).

Słownik łacińsko‑polski

Rk1TE5bp4Nfudmcfc5e18a8c08a558_00000000000091
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online skills.
mcfc5e18a8c08a558_0000000000009
mcfc5e18a8c08a558_0000000000207

Galeria dzieł sztuki

RTyszzR0JxB3W1
Ilustracja przedstawia fresk pompejański. Jest to portret dwojga młodych ludzi, prawdopodobnie małżonków. Starannie uczesana kobieta ubrana jest w bordową szatę. W ręku trzyma drewnianą woskowaną tabliczkę oraz rylec. Obok niej siedzi mężczyzna w białej koszuli; trzyma w ręku zwój papirusu. Ma krótkie czarne włosy. Obydwoje mają duże ciemne oczy oraz wyraźnie zarysowane łuki brwiowe. Para ukazana jest na szarozielonym tle.
Autor nieznany, Fresk z Pompejów, I w., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, arthistoryproject.com, CC BY 3.0
R1brbEVQ6zR7H1
Ilustracja przedstawia Fresk z Pompejów. W centrum obrazu Eneasz, ubrany w krótką lekką zbroję, wyciąga prawą nogę w stronę klęczącego przed nim lekarza. Ten zszywa ranę na udzie Trojańczyka metalowym narzędziem. Eneasz prawą rękę przykłada do czoła, lewą opiera na ramieniu syna Askaniusza. Chłopiec zasłania sobie oczy, nie chcąc patrzeć na zabieg. Po lewej stronie ilustracji ukazana jest postać bogini Wenus, matki Eneasza. Stoi w lekkiej szacie z odsłoniętymi piersiami; patrzy na syna. Za Eneaszem stoją dwaj żołnierze w pełnym uzbrojeniu.
Autor nieznany, Fresk z Pompejów, I w., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, clipmass.com, CC BY 3.0
RazscSFZaseCo1
Czarnobiała lustracja przedstawia graficzny portret Pliniusza Starszego. Uczony ukazany jest jako stary mężczyzna z długimi siwymi włosami i zarostem. Ma duży prosty nos, podkrążone oczy, zmarszczki na czole. Portret ukazany jest na okrągłym tle. Wokół wizerunku Pliniusza widnieje podpis C. PLINIVS SECVNDVS.
Autor nieznany, Pliniusz Starszy – grafika z siedemnastowiecznego wydania jego Historii Naturalnej, 1635, miejsce nieznane, wikipedia.org, domena publiczna
RFTgLU70mUPV41
Ilustracja przedstawia otwartą księgę autorstwa Celsusa, zatytułowaną „De medicina libri octo”. Na jednej stronie księgi znajduje się czarnobiały graficzny portret autora. Ukazany jest z profilu, na owalnym tle. Jest to dojrzały mężczyzna. Ma szczupłą twarz, ufryzowane włosy, krótki zarost i dość duży nos. Ubrany jest w szatę spiętą na ramieniu. Pod wizerunkiem znajduje się podpis: A. CORN. CELSVS. Druga strona księgi zawiera nazwisko autora, tytuł, nazwiska komentatorów i sponsorów wydania oraz miejsce i rok wydania: ROTTERODAMI APUD JOH. DANIELEM BEMAN. MDCCL. Napisy są w kolorze czarnym i czerwonym.
Aulus Korneliusz Celsus– grafika w osiemnastowiecznym wydaniu jego dzieła O medycynie, alchetron.com, CC BY 3.0
RDqw2Dh7gueQY1
Ilustracja przedstawia kolorową grafikę ukazującą gałązkę rośliny o nazwie rdest ptasi. Na różowym tle w prostokątnej ramce, znajduje się rysunek pędu z drobnymi zielonymi listkami i niewielkimi białymi kwiatami. Obok ukazane są poszczególne elementy rośliny podpisane kolejnymi literami alfabetu. Nad ilustracją znajduje się napis Tafel 63, zaś pod ilustracją widnieje podpis w języku niemieckim i łacińskim: Echter Vogelknöterich, Polygonum aviculare.
Rdest ptasi (zioło lecznicze wymienione przez Skryboniusza Largusa) – ilustracja z książki Johanna Georga Sturma Deutschlands Flora in Abbildungen, 1796 (rysunek: Jacob Sturm), wikipedia.org, domena publiczna
RPD0BhElx5YlI1
Ilustracja przedstawia kolorową grafikę rośliny o nazwie skrzyp polny. Ukazana jest zielona część naziemna, kłącza, korzenie oraz owocnik. Poszczególne części rośliny oznaczone są cyframi. Pod ilustracją znajduje się podpis w języku niemieckim i łacińskim: ÄKERFRÄKEN, EQUISETUM ARVENSE.
Skrzyp polny (zioło lecznicze wymienione przez Skryboniusza Largusa), bestimmen.de, CC BY 3.0
mcfc5e18a8c08a558_0000000000213

Bibliografia

Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.

P. Veyne (red.), Człowiek Rzymu, Warszawa 2000.