Samorząd terytorialny

Pani woźna załamuje ręce. Cała moja praca na nic. Zniszczyli wszystko – mówi, zwracając się do dyrektora szkoły. Znajdujący się przed szkołą trawnik rzeczywiście wygląda jak pobojowisko. Zdeptana trawa, zniszczone ogrodzenie. Codziennie tu grają w piłkę. Nie da się ich upilnować. Dlaczego pan nic z tym nie zrobi? – Dodaje mocno zdenerwowana. Gdzie mamy grać jak boisko szkolne jest ciągle zajęte? Nudzi nam się, musimy coś robić! Całą godzinę musimy czekać na autobus, którym wracamy do domu – bronią się uczniowie, wezwani na rozmowę z dyrektorem szkoły. Kategorycznie zabraniam gry na trawniku przed szkołą! Mam już dość ciągłych skarg z tym związanych. Ostrzegam! Wezwę do szkoły waszych rodziców – stanowczym głosem odpowiada uczniom dyrektor szkoły.

RkVh33kSU4kQl

Na ilustracji znajduje się mapa Polski uwzględniająca podział administracyjny, z wyodrębnieniem obszarów poszczególnych województw.

Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny tworzą z mocy prawa mieszkańcy wyodrębnionej jednostki administracyjnej, którzy bezpośrednio lub za pomocą wybranych przez siebie organów zarządzają sprawami społeczności oraz realizują inne zadania w zakresie administracji publicznej, przekazane przez ustawodawcę.

Reforma samorządowa w Polsce

Reforma samorządowa była jedną z najważniejszych przeprowadzonych w Polsce po 1989 r.

Początkowo ograniczała się jedynie do poziomu gminy. Podstawą jej była nowela konstytucyjna z 8 marca 1990 r. oraz uchwalona tego samego dnia ustawa o samorządzie gminnym. W 1998 r. przeprowadzono drugi etap reformy, której elementem była reforma podziału terytorialnego kraju. Zostały wprowadzone powiaty, liczbę województw zmniejszono z 49 do 16. Od 1 stycznia 1999 r. funkcjonuje w Polsce trójszczeblowy samorząd terytorialny: gmina – powiat – województwo.

RxCq2wIsZ3a9p

Na ilustracji znajduje się mapa administracyjna Polski z podziałem na 16 województw: zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko‑mazurskie, podlaskie, lubuskie, wielkopolskie, kujawsko‑pomorskie, mazowieckie, dolnośląskie, śląskie, opolskie, łódzkie, świętokrzyskie, lubelskie małopolskie i podkarpackie.

Mapa administracyjna Polski:

Na mapie oznaczono 16 województw: zachodniopomorskie, pomorskie, warmińsko‑mazurskie, podlaskie, lubuskie, wielkopolskie, kujawsko‑pomorskie, mazowieckie, dolnośląskie, śląskie, opolskie, łódzkie, świętokrzyskie, lubelskie małopolskie i podkarpackie.

Sposób wyboru organów władzy samorządowej

W każdej jednostce samorządu terytorialnego mamy do czynienia z organem stanowiącym, składającym się z radnych, który pełni funkcje prawodawcze i kontrolne oraz organem wykonawczym (jednoosobowym lub kolegialnym, czyli zespołowym), który zajmuje się bieżącym zarządzaniem.

Organy stanowiące i wykonawcze w poszczególnych jednostkach samorządu.

R1L3YGd2DFDtI

Na ilustracji znajduje się schemat funkcjonowania samorządów terytorialnych. Jeśli jednostką samorządu jest gmina, wówczas organem stanowiącym jest rada gminy, a organem wykonawczym wójt, burmistrz, prezydent miasta. Jednostka samorządu - powiat ziemski, wówczas organ stanowiący to rada powiatu, a organ wykonawczy - zarząd powiatu (ze starostą). Jednostka samorządu - miasto na prawach powiatu, wówczas organ stanowiący to rada miasta, organ wykonawczy - prezydent miasta. Jednostka samorządu - województwo, wówczas organ stanowiący to sejmik województwa, organ wykonawczy - zarząd województwa (z marszałkiem województwa).

R1DIpcHWHyK3Y

Na zdjęciu przedstawiono wejście do jednej z obwodowych komisji wyborczych w wyborach lokalnych. Na filarze budynku wisi tablica z nazwą i numerem komisji. Na drugim filarze wiszą 2 flagi Polski.

Wybory organów stanowiących

Rada gminy

• Wybory samorządowe odbywają się co pięć lat.

• Organy stanowiące, w zależności od liczby mieszkańców gminy, wybiera się według ordynacji większościowej albo proporcjonalnej.

Czynne oraz bierne prawo wyborcze w wyborach do rady gminy przysługuje obywatelom polskim oraz obywatelom Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat oraz stale zamieszkują na obszarze tej gminy.

Rada powiatu

• Wybory do rad powiatów odbywają się w systemie proporcjonalnym, w okręgach wielomandatowych.

• W podziale mandatów uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, na które oddano co najmniej 5% głosów w skali powiatu.

Czynne i bierne prawo wyborcze do rad powiatów przysługuje obywatelom polskim, którzy najpóźniej w dniu głosowania skończyli 18 lat oraz stale zamieszkują na obszarze powiatu.

Sejmik województwa

• Wybory do sejmików województw odbywają się w systemie proporcjonalnym, w okręgach wielomandatowych.

• W podziale mandatów uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, które osiągnęły co najmniej 5‑procentowy próg wyborczy.

Czynne i bierne prawo wyborcze do sejmików wojewódzkich przysługuje obywatelom polskim, którzy najpóźniej w dniu głosowania skończyli 18 lat oraz stale zamieszkują na obszarze województwa.

R1KFNods1cQDG

Na ilustracji przedstawiono mapę Polski z wynikami wyborów do Sejmików wojewódzkich w Polsce w 2018 roku -  podział mandatów w poszczególnych województwach.

Na mapie przedstawiono wyniki wyborów do Sejmików wojewódzkich w Polsce w 2018 roku - podział mandatów dla radnych PiS, KO, SLD LR, PSL, Lokalny, BS w poszczególnych województwach:

- zachodniopomorskie: SLD LR - 1 mandat, KO - 13 mandatów, PSL - 2 mandaty, BS - 3 mandaty, PiS - 11  mandatów (łącznie 30 mandatów);

- pomorskie: KO - 18 mandatów, PSL - 2 mandaty, PiS - 13 mandatów (łącznie  33 mandaty);

- warmińsko‑mazurskie: KO - 12 mandatów, PSL - 7 mandatów,  PiS - 11 mandatów (łącznie 30 mandatów);

- podlaskie: KO -  9 mandatów, PSL - 5  mandatów,  PiS -  16 mandatów (łącznie 30 mandatów);

- lubuskie: SLD LR - 2 mandaty, KO - 11 mandatów, PSL - 4 mandaty,  BS -  4 mandaty, PiS - 9 mandatów (łącznie 30 mandatów);

- wielkopolskie: SLD LR - 3 mandaty, KO - 15 mandatów, PSL - 7 mandatów,  BS - 1  mandat, PiS - 13 mandatów (łącznie 39 mandatów);

- kujawsko‑pomorskie: SLD LR - 1 mandat, KO - 14 mandatów, PSL - 4  mandaty,  PiS - 11 mandatów (łącznie 30 mandatów);

- mazowieckie: KO - 18 mandatów, PSL - 8 mandatów, BS - 1 mandat, PiS -  24 mandaty (łącznie 51  mandatów);

- dolnośląskie: KO - 13  mandatów, PSL - 1 mandat,  Lokalny - 2  mandaty, BS -  6 mandatów, PiS - 12 mandatów (łącznie 36 mandatów);

- śląskie: SLD LR - 2 mandaty, KO - 20 mandatów, PSL - 1 mandat,  PiS - 22  mandaty (łącznie 45 mandatów);

- opolskie: KO - 13 mandatów, PSL - 2 mandaty,  Lokalny - 5  mandatów, PiS - 10 mandatów (łącznie 30 mandatów);

- łódzkie: KO - 12 mandatów, PSL - 4 mandaty, PiS - 17 mandatów (łącznie 33 mandaty);

- świętokrzyskie: SLD LR - 1 mandat, KO - 3 mandaty, PSL - 9 mandatów,  Lokalny - 1 mandat, PiS - 16  mandatów (łącznie 30 mandatów);

- lubelskie: SLD LR - 1 mandat, KO - 7 mandatów, PSL - 7 mandatów,  PiS -18 mandatów (łącznie 33  mandaty);

- małopolskie: KO - 11  mandatów, PSL - 4 mandaty,  PiS - 24 mandaty (łącznie  39 mandatów);

- podkarpackie: KO - 5 mandatów, PSL - 3 mandatów,  PiS - 25 mandatów (łącznie 33 mandaty).

Powoływanie organów wykonawczych

Gmina/miasto na prawach powiatu

W gminach oraz miastach na prawach powiatu organy wykonawcze są jednoosobowe. Wójtowie, burmistrzowie oraz prezydenci miast są wybierani w wyborach bezpośrednich.

RjhZokFADTN5i1

Na zdjęciu znajduje się zabytkowy budynek Urzędu Miasta i Gminy w Drezdenku. Nad ramą okienną umieszczone są charakterystyczne, roślinne rzeźbione zdobienia.

Prawo kandydowania w wyborach na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta ma obywatel polski mający prawo wybierania (bierne prawo wyborcze) w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania skończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje.

Powiat

R8J1iYCwNftbw1

Na zdjęciu znajduje się zabytkowy budynek - siedziba starostwa wielickiego w Wieliczce. Przed wejściem do budynku są charakterystyczne strzeliste łuki. Okna umieszczone po bokach są również zakończone łukami.

Organ wykonawczy w powiecie ma charakter kolegialny. Jest to zarząd powiatu, w którego skład wchodzą starosta, wicestarosta oraz członkowie, wybierani przez radę powiatu.

Województwo

Organem wykonawczym w województwie jest zarząd województwa, składający się z pięciu osób: marszałka województwa, jednego lub dwóch wicemarszałków oraz pozostałych członków, których wybiera sejmik województwa.

Kompetencje samorządów

Funkcjonowanie samorządu terytorialnego w Polsce opiera się na zasadzie pomocniczości (subsydiarności).

Gmina

Konstytucja RP wskazuje, że jednostki samorządu terytorialnego wykonują tzw. zadania własne, czyli zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Ponadto, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych, jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa. Mamy wtedy do czynienia z tzw. zadaniami zleconymi (np. prowadzenie ewidencji działalności gospodarczej, wydawanie dowodów osobistych, meldowanie na pobyt stały i tymczasowy), wykonywanymi na koszt budżetu państwa i pod kontrolą organów administracji rządowej.

Jeśli chodzi o najważniejsze kompetencje gminy, dotyczą one zaspokajania potrzeb zbiorowych mieszkańców.

RlLciCnRvrOWh

Na schemacie przedstawiono najważniejsze zadania własne gminy: 1) Planowanie przestrzenne, gospodarka nieruchomościami, ochrona środowiska i gospodarki wodnej. 2) Utrzymywanie gminnych dróg, ulic, placów, mostów oraz organizacja ruchu drogowego. 3) Gospodarka i infrastruktura komunalna (np. wodociągi, kanalizacja, utrzymanie czystości i porządku, unieszkodliwianie odpadów komunalnych). 4) Lokalny transport zbiorowy. 5) Organizacja ochrony zdrowia oraz pomocy społecznej. 6) Gminne budownictwo mieszkaniowe. 7) Edukacja i kultura. Sport i rekreacja. 8) Porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli, w tym w zakresie ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej. 9) Współpraca z organizacjami pozarządowymi oraz ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Wydawanie dowodów osobistych

Dowód osobisty jest dokumentem poświadczającym posiadanie obywatelstwa polskiego i może go otrzymać każdy obywatel Polski, niezależnie od wieku i miejsca zamieszkania.

Wniosek o wydanie dowodu osobistego składa się dowolnej gminie.

Aby otrzymać dowód, należy przedłożyć:

• wniosek o wydanie dowodu osobistego;

• zdjęcie.

Powiat

Powiat wykonuje zadania publiczne, które mają charakter ponadgminny.

Raek1DhBJfl5k

Na schemacie przedstawiono najważniejsze zadania własne powiatu. Są to: Edukacja publiczna; Ochrona zdrowia i pomoc społeczna; Kultura oraz ochrona zabytków oraz opieka nad zabytkami; Geodezja i kartografia; Gospodarka nieruchomościami oraz administracja architektoniczno‑budowlana; Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo śródlądowe; Gospodarka wodna, ochrona środowiska i przyrody; Przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy; Ochrona praw konsumenta.

Porównanie kompetencji gminy i powiatu pokazuje, że istnieją obszary, w których swoje zadania wykonują obie jednostki samorządowe. Jedną z nich jest edukacja. W praktyce podział zadań wygląda w ten sposób, że do gminy należy prowadzenie przedszkoli oraz szkół podstawowych, a do powiatów – szkół ponadpodstawowych. Natomiast miasta na prawach powiatu wykonują kompetencje zarówno gminy, jak i powiatu. Oznacza to, że w wypadku edukacji, miasta na prawach powiatu prowadzą wszystkie placówki oświatowe – od przedszkoli po szkoły ponadpodstawowe.

Województwo samorządowe

Najważniejszym z zadań samorządu wojewódzkiego jest określenie strategii rozwoju województwa. Powinna ona służyć rozwojowi świadomości narodowej, obywatelskiej, kulturowej oraz tożsamości lokalnej mieszkańców, pobudzaniu aktywności, konkurencyjności i innowacyjności gospodarczej województwa, ochronie środowiska kulturowego i przyrodniczego oraz zapewnieniu ładu przestrzennego. Ponadto samorząd wojewódzki prowadzi politykę rozwoju regionu, której narzędziem są szczegółowe programy wojewódzkie oraz regionalny program operacyjny. Mogą one być dofinansowywane z budżetów państwa oraz Unii Europejskiej, a także innych, pochodzących ze źródeł zagranicznych.

Ponadto samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim w obszarach należących do gmin i powiatów.

R1ML0u6JBconL

Na schemacie przedstawiono najważniejsze zadania własne samorządu wojewódzkiego. Są to: Edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe; Ochrona zdrowia i pomoc społeczna; Modernizacja terenów wiejskich; Zagospodarowanie przestrzenne, ochrona środowiska i gospodarka wodna; Transport zbiorowy i drogi publiczne; Obronność i bezpieczeństwo publiczne; Ochrona roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.

Finansowanie zadań samorządu terytorialnego

Konstytucja RP określa podstawowe zasady finansowania jednostek samorządu terytorialnego. Należą do nich:

• zapewnienie samorządom udziału w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań;

• wskazanie podstawowych źródeł dochodów jednostek samorządu w postaci dochodów własnych, subwencji ogólnych i dotacji celowych z budżetu państwa;

• przyznanie jednostkom samorządu prawa do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych;

• powiązanie zmian w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

Najważniejszymi dochodami własnymi gmin są:

• wpływy z podatków lokalnych (np. od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, spadków i darowizn, czynności cywilnoprawnych);

• wpływy z opłat lokalnych (np. skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, od posiadania psów);

• udział w podatkach dochodowych stanowiących dochód budżetu państwa (podatki od osób fizycznych, prawnych);

• dochody z majątku gminy (np. ze sprzedaży lub wynajmu nieruchomości stanowiących własność gminy).

Kolejnym źródłem dochodów jednostek samorządu jest tzw. subwencja ogólna, pochodząca z budżetu państwa.

Samorządy mogą także uzyskiwać dotacje celowe, przeznaczone m.in. na finansowanie zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego lub współfinansowanie inwestycji i programów realizowanych ze środków europejskich.

Podsumowanie

We współczesnych państwach demokratycznych władza lokalna jest podzielona między organy administracji rządowej i organy samorządowe, reprezentujące interesy społeczności lokalnej, przez nią wybierane i kontrolowane. Od 1 stycznia 1999 r. w Polsce obowiązuje trójszczeblowy podział terytorialny państwa. Gminy, powiaty oraz miasta na prawach powiatu są zarządzane przez władzę samorządową, na szczeblu województwa mamy do czynienia z podziałem zadań między jednostkami władzy samorządowej (sejmik, zarząd województwa z marszałkiem województwa) oraz organami administracji rządowej (wojewoda). W ciągu ostatnich lat postępuje proces przekazywania kompetencji i zadań administracji rządowej na rzecz samorządów.